Εντυπώσεις από την εκδρομή του ΠΑΔΙΣΥ: Παναγιά η Σκριπτού

Επιγραφή

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα από που προέρχεται η περίεργη ονομασία Σκριπού για τη Μονή,που σημειωτέον είναι το αρχαιότερο βυζαντινό μνημείο της Βοιωτίας και ένα από τα σπουδαιότερα της Ελλάδας. Η εκκλησία πάντως εξωτερικά είναι γεμάτη από επιγραφές και πιθανότατα σ’ αυτές τις εντοιχισμένες επιγραφές να οφείλεται το όνομα Σκριπού, από το λατινικό scriptus, που σημαίνει επιγραφή (inscription).

Σπόνδυλος κιόνων

Επάνω από τα τοξοτά παράθυρα φαίνονται οι σπόνδυλοι κίονων

Στην τοιχοδομία του έχει χρησιμοποιηθεί άφθονο έτοιμο αρχαίο υλικό (όπως συμβαίνει σε πολλούς χριστιανικούς ναούς της εποχής) το οποίο προέρχεται από τον κοντινό αρχαιολογικό χώρο της ιστορικής πόλης του Ορχομενού. Έτσι, έχουν χρησιμοποιηθεί σπόνδυλοι κιόνων, πελεκημένα αγκωνάρια, ακόμη και επιτύμβιες στήλες που δημιουργούν απροσδόκητα κοσμήματα και αποχρώσεις στους μεγάλους επίπεδους τοίχους.

Το μνημείο αυτό είναι προσπάθεια μετάβασης από την παλαιοχριστιανική Βασιλική στον βυζαντινό ρυθμό. Ο ναός διασώζει θαυμάσια παλαιοχριστιανικά γλυπτά, σπάνιες επιγραφές της χριστιανικής, αλλά και της προχριστιανικής περιόδου, που χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό. Πιθανότατα ο ναός να σχεδιάστηκε ως ταφικό μνημείο του χορηγού του (μολονότι αυτό δεν συνηθιζόταν στη Βυζαντινή Ελλάδα) και ίσως το κατακόρυφο ηλιακό ρολόι που κοσμεί τον ναό να είναι ένα είδος αναφοράς στην αιώνια ζωή.

Το κατακόρυφο ηλιακό ρολόϊ

Ένα κατακόρυφο ηλιακό ρολόι, ίσως το ωραιότερο από όλα τα Βυζαντινά ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας, κοσμεί τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Μονή της Παναγίας Σκριπούς. Φαίνεται ότι ηλιακό ρολόι τοποθετήθηκε στο ναό τη χρονολογία κατασκευής του καθολικού, το 874 μ.Χ., και έτσι είναι το αρχαιότερο από όλα τα μεσαιωνικά-βυζαντινά κατακόρυφα ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας. Το κατακόρυφο αυτό ηλιακό ρολόι είναι σκαλισμένο στην εξωτερική επιφάνεια ενός μαρμάρινου ορθογώνιου δομικού λίθου του όλου κτιρίου στον νότιο τοίχο του ναού. Οι διαστάσεις του ορθογώνιου αυτού παραλληλεπιπέδου είναι 125 εκ μήκος, 35 εκ πλάτος και 66 εκ ύψος. Η ωρολογοπλάκα (125 εκ × 66 εκ) φέρει μόνο δέκα ωρικές γραμμές, αριθμημένες με την αρχαία ελληνική αρίθμηση: Α, Β, Γ, Δ, Ε, F, Ζ, Η, Θ και Ι, ενώ φέρει και τη γραμμή του ορίζοντα. Βρίσκεται εντοιχισμένη στο νότιο τοίχο του Καθολικού, σε ύψος περίπου 2 μέτρα από το έδαφος.

Οι ωρικές γραμμές, μήκους 50 εκ, τελειώνουν σε ένα χαραγμένο ημικύκλιο, ακτίνας 50 εκ, ενώ τα καλλιγραφικά κεφαλαία γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου είναι σημειωμένα στο τέλος των ωρικών γραμμών εντός ενός κυκλικού δακτυλίου, που σχηματίζεται από το πρώτο ημικύκλιο των 50 εκ και από ένα δεύτερο ημικύκλιο ακτίνας 58 εκ. Η μαρμάρινη ωρολογοπλάκα έξω από το ημικύκλιο, αριστερά και δεξιά είναι διακοσμημένη με δύο γλυπτά [αγώνια, εκ των οποίων το ένα κοιτά προς την Ανατολή και το άλλο προς τη Δύση. Το πρώτο είναι μεγαλύτερο σε μήκος από το δεύτερο γιατί έχει μεγαλύτερο μήκος ουράς. Οι παραστάσεις των πτηνών αυτών πιθανότατα είναι ένα είδος αναφοράς στην αιώνια ζωή. Επιπλέον κάτω από τις ώρες Ε και F, υπάρχει και κάποια άλλη γλυπτή διακόσμηση. Ένα άνθος κάτω από το Ε και ένα άλλο όμοιό του κάτω από το F, ενώ ενδιάμεσα τα συνδέει σαν είδος μίσκου, ένα αγκιστροειδές σκάλισμα.

Ο κύριος Νίκος με ένα ξυλαράκι προσπάθησε να μας δείξει την θέση του γνώμονα και την σκιά που ρίχνει.

Δυστυχώς σε αυτό το ηλιακό αυτό ρολόι, ενώ φαίνεται η θέση του γνώμονα, αυτός έχει καταστραφεί ή έχει κλαπεί και γι’ αυτό τον λόγο δεν βρίσκεται στη θέση του. Το επίπεδο κατακόρυφο ηλιακό ρολόι της Παναγίας Σκριπούς, ασχέτως από τους αριθμούς που έχει γραμμένους στο τέλος των ωρικών γραμμών, διαιρεί την ημέρα όχι σε δέκα αλλά σε έντεκα ώρες, αφού στο ημικύκλιό του υπάρχουν έντεκα τομείς.

Η παρέμβαση της Παναγιάς

H μοναδική εικόνα της Παναγίας που εικονίζεται με τανκς και Γερμανούς κρύβει μια παράξενη ιστορία. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 οι Ιταλοί συνθηκολόγησαν και αποχώρησαν από το συνασπισμό του Άξονα. Ο ιταλικός στρατός μέσα στην πόλη της Λιβαδειάς ξεπερνούσε τους 2.000, γιατί εκεί ήταν η βάση ανεφοδιασμού των κατοχικών δυνάμεων και οι αποθήκες ήταν γεμάτες με πολεμικό υλικό. Η συνθηκολόγηση βρήκε διχασμένες τις ιταλικές κατοχικές δυνάμεις στην Ελλάδα. Όσοι αξιωματικοί ήταν φασίστες επεδίωξαν την παράδοσή τους στους Γερμανούς, ενώ οι πολέμιοι του Χίτλερ, όχι μόνο δεν παραδόθηκαν, αλλά προσχώρησαν στις δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, μαζί με τον οπλισμό τους. Γερμανική δύναμη παρέμεινε στην πόλη για να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη. Με την άρνηση των Ιταλών να παραδώσουν τον οπλισμό τους, η περιφερειακή οργάνωση του Ε.Α.Μ. Ορχομενού θεώρησε ότι μπορούσε να επωφεληθεί. Γι” αυτό παρακίνησε τους Ελληνες να κινηθούν προς τη Λειβαδιά, όπου υπήρχε ο οπλισμός της ιταλικής φρουράς. Οι Γερμανοί, όταν έμαθαν τις προθέσεις των πατριωτών, κύκλωσαν και αφόπλισαν τους Ιταλούς με ένα απόσπασμα τεθωρακισμένων.

Όταν τελείωσε ο πόλεμος γύρισε προσκυνητής στην Παναγία της Σκριπούς, χαρίζοντας στο ναό μια εικόνα που είχε ο ίδιος ζητήσει να φιλοτεχνηθεί με την αναπαράσταση του οράματός του. Είναι η εικόνα της Παναγίας που μπαίνει μπροστά και σταματάει τα τανκς και το γερμανικό απόσπασμα. Κάθε χρόνο στις 10 Σεπτεμβρίου ο Γερμανός αξιωματικός ερχόταν προσκυνητής στο Ναό μαζί με την οικογένειά του και ακολουθούσε την περιφορά της εικόνας μέχρι το σημείο που ο ίδιος υπέδειξε ότι εμφανίστηκε η Παναγία. Γι αυτό το λόγο η Παναγία της Σκριπούς, εκτός απ όλες τις άλλες ημερομηνίες εορτής της Παναγίας, γιορτάζει και στις 10 Σεπτεμβρίου στον τόπο που ακινητοποιήθηκαν τα τανκς. Η εορτή καθιερώθηκε το 1944 ως τοπική επίσημη εορτή. Σήμερα στο σημείο που ο Γερμανός είδε το όραμα υπάρχει προσκηνητάρι.

Πηγές:

Νίκος Μωραϊτάκης,αρχαιολόγος

Βικιπαιδεία: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%B7_%CE%A3%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%BF%CF%8D

“Η μηχανή του χρόνου”: http://www.mixanitouxronou.gr/i-panagia-pou-stamatise-ta-tanks-ton-nazi-ston-orchomeno-to-orama-tou-germanou-axiomatikou-pou-esose-tous-katikous-apo-olokaftoma/

Φωτογραφίες: Ιωάννα Καλλιστράτου